Thuốc diệt cỏ sinh học: 12 điều ít biết nhưng rất đắt giá

1) “Sinh học” không phải chuyện mới

Sản phẩm vi sinh DeVine® chứa nấm nước Phytophthora palmivora đã được Mỹ đăng ký từ năm 1981 để trị dây sữa trong cam quýt Florida – một trong những thuốc diệt cỏ sinh học “đời đầu”.

2) Có sản phẩm chỉ nhắm đúng một loài

Collego™ với nấm Colletotrichum gloeosporioides f.sp. aeschynomene chỉ đánh northern jointvetch (cỏ chạc chìa). Nhãn yêu cầu lá phải ẩm và ẩm kéo dài ≥12 giờ sau phun. Điều này lý giải vì sao cùng công thức nhưng nơi này hiệu quả, nơi khác lại không.

3) Vì sao nhiều chế phẩm nấm “thích” sương đêm?

Bào tử nấm xâm nhiễm tốt khi mặt lá ẩm liên tục hàng giờ; nhiều nghiên cứu ghi nhận yêu cầu ẩm/sương kéo dài (thậm chí >12–16 giờ) mới đạt tỉ lệ bệnh mong muốn.

4) Có cách giảm lệ thuộc vào sương – mẹo công thức hóa

Dùng nhũ tương đảo/nhũ tương dầu có thể “giữ ẩm cục bộ” quanh bào tử, giúp nấm xâm nhiễm ngay cả khi sương dưới mức tối ưu. Đây là một hướng công thức hóa đã được kiểm chứng.

5) Vì sao Phoma macrostoma làm lá cỏ bạc trắng?

Phoma macrostoma tiết macrocidin – chất chuyển hóa thứ cấp can thiệp đường tổng hợp carotenoid (liên quan enzyme PDS), nên lá cỏ mẫn cảm bạc/nhạt màu rồi suy tàn. 
Về mặt quản lý, Canada đã đăng ký đầy đủ chủng Phoma macrostoma 94-44B cho thảm cỏ và một số cảnh quan vào 2016 (sau giai đoạn đăng ký có điều kiện năm 2011).

6) Axit pelargonic (nonanoic) chỉ cháy lá tiếp xúc

Hoạt chất có nguồn gốc tự nhiên, dùng như thuốc cháy lá, không di chuyển trong cây, hiệu lực thay đổi theo loài – diệt nhanh phần bị ướt nhưng cỏ đa niên dễ tái mọc. 
Nhãn thương mại hiện hành (ví dụ Beloukha) cũng nhấn mạnh phạm vi và cách dùng quanh thủy vực/ mặt nước.

7) Nghiên cứu mới: pelargonic có thể còn “đụng” tới vận chuyển auxin

Các nhóm nghiên cứu năm 2024 đề xuất pelargonic tương tác với PIN1 – kênh vận chuyển auxin, từ đó ảnh hưởng kiến trúc rễ và sinh lý cây. Đây không phủ nhận vai trò “cháy lá” do phá màng, mà bổ sung một cơ chế có thể giải thích vài triệu chứng khó hiểu ngoài đồng.

8) Giấm diệt cỏ – dùng thế nào cho “đáng tiền”?

Giấm 5–10% chỉ hiệu quả với cỏ rất non (1–2 lá). Muốn “ăn” cỏ lớn hơn thường phải 20–30% và tăng thể tích phun (ướt đẫm bề mặt). Dù vậy, vì không đi vào rễ, cây vẫn có thể mọc lại.

9) Sắt chelate (FeHEDTA): “sinh học” theo EPA nhưng không hẳn hữu cơ

FeHEDTA được EPA xếp nhóm biopesticide/giảm rủi ro và khá phổ biến cho thảm cỏ; tuy nhiên, tư cách “hữu cơ” phụ thuộc quy chuẩn và tổ chức chứng nhận—nhiều nơi cho phép dùng nhưng không dán nhãn hữu cơ.

10) “Bôi gốc để chặn tái chồi”: có thật

Chontrol™ Paste với nấm Chondrostereum purpureum dùng quét lên mặt cắt gốc sau khi cưa để ngăn tái chồi cây gỗ—rất hợp dọn hành lang tuyến và lâm sinh.

11) Vì sao nông dân hay thấy “không ổn định”? Ba nguyên nhân gốc

• Thời tiết điều khiển kết quả (ẩm, sương, tia UV): nấm khó phát huy nếu lá khô nhanh.
• Phổ tác dụng hẹp & không “đi trong mạch”: phần lớn chỉ cháy lá, ít tác động rễ/chồi ngầm → cỏ đa niên dễ quay lại.
• Công thức & bảo quản: sản phẩm chứa bào tử sống (như Collego) nhạy nhiệt/ẩm, bảo quản sai là giảm hiệu lực.

12) Khi nào nên dùng – và khi nào không nên kỳ vọng

Nên dùng khi bạn cần:

• Dọn sạch nhanh cỏ non trên lối đi, dải gốc cây ăn quả (axit pelargonic).
• Giảm cỏ lá rộng trong thảm cỏ mà vẫn giữ cỏ nền ( Phoma macrostoma, có thể cần 2–3 lần).
• Chặn tái chồi cây gỗ sau khi cưa (Chontrol bôi gốc).

Không nên kỳ vọng: một lần phun “sinh học” là tận diệt cỏ đa niên có thân rễ/ rễ củ; với nấm, thiếu ẩm kéo dài thì kết quả khó cao.

Ba công thức ứng dụng “dễ nuốt” (ít thuật ngữ)

• Sạch dải gốc cây ăn quả hữu cơ
  Dùng axit pelargonic nồng độ theo nhãn, tăng thể tích nước để phủ kín bề mặt lá cỏ non; lặp lại khi thấy tái mọc. Kết hợp phủ gốc (rơm/compost/film sinh học) để kéo dài hiệu quả.
• Thảm cỏ: giảm bồ công anh & cỏ lá rộng
  Phun Phoma macrostoma đúng cửa sổ (đầu xuân/thu), đảm bảo độ ẩm đất & tưới nhẹ vài ngày đầu. Nếu cần “đốt nhanh” mảng nhỏ, xử lý điểm bằng axit pelargonic, tránh dính lá cỏ nền.
• Dọn gốc cây bụi sau cưa
  Quét Chontrol Paste ngay sau khi cắt để ngăn nảy chồi – tiết kiệm công vét cỏ/chặt lại nhiều lần.

Tóm tắt

• Thuốc sinh học có thật và không mới; chúng hoạt động tốt khi dùng đúng cảnh huống.
• Điểm yếu chung: phụ thuộc ẩm – tiếp xúc – không đi sâu vào rễ, nên cần lặp lại hoặc kết hợp phủ gốc/cắt cơ khí.
• Những mảnh ghép kỹ thuật (như nhũ tương đảo với nấm, hay tăng thể tích phun với axit hữu cơ) giúp lấy lại độ ổn định ngoài đồng.