Lộ trình cấm thuốc trừ sâu chứa carbosulfan và benfuracarb ở Việt Nam: Mốc thời gian, tác động, giải pháp thay thế

Tóm tắt 

• Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang lấy ý kiến dự thảo điều chỉnh danh mục thuốc BVTV, với lộ trình chấm dứt sản xuất/nhập khẩu và sử dụng hai hoạt chất trừ sâu carbosulfan và benfuracarb.
• Thời gian chuyển tiếp dự kiến:
  • Carbosulfan: ngừng nhập khẩu, chỉ sản xuất tối đa 3 tháng; buôn bán & sử dụng tối đa 2 năm kể từ khi thông tư có hiệu lực.
  • Benfuracarb: sản xuất/nhập khẩu tối đa 3 tháng; buôn bán & sử dụng tối đa 1 năm từ ngày thông tư có hiệu lực.

Bối cảnh chính sách: Có gì trong dự thảo?

• Dự thảo cập nhật danh mục thuốc BVTV được phép và cấm sử dụng, giữ nguyên 31 hoạt chất cấm (ví dụ: 2,4,5-T, carbofuran, chlordane, methyl parathion, lindane…).
• Danh mục được phép sử dụng dự kiến có 2.222 hoạt chất với 5.681 tên thương phẩm (số liệu trong dự thảo).

Lưu ý: Đây là dự thảo (28/10/2025) và đang lấy ý kiến. Thời điểm hiệu lực chính thức sẽ căn cứ thông tư ban hành cuối cùng.

Mốc thời gian dự kiến (tính từ ngày thông tư có hiệu lực)

Theo nội dung dự thảo đang lấy ý kiến của Bộ Nông nghiệp và Môi trường; Thanh Niên cũng tường thuật cùng mốc chuyển tiếp.

Vì sao hai hoạt chất này bị siết chặt?

1)"Bất ngờ": Cả carbosulfan và benfuracarb đều phân hủy thành carbofuran

Hai hoạt chất này là pro-pesticide: khi vào môi trường hoặc trên nông sản, chúng chuyển hóa nhanh thành carbofuran – một chất nổi tiếng độc với sinh vật có ích và động vật hoang dã.

• Với carbosulfan, thủy phân là con đường chính tạo carbofuran; trong một số điều kiện, dẫn xuất này tồn lưu lâu hơn hoạt chất ban đầu.
• Các nghiên cứu cũng ghi nhận quá trình oxy hóa, quang phân trong công đoạn phơi sấy có thể thúc đẩy biến đổi.

2) Độc tính với ong mật và thủy sinh

Tổng hợp dữ liệu độc chất học cho thấy độc tính cấp với ong mật ở mức cao (đặc biệt liên quan đến carbofuran là chất chuyển hóa chính) và thủy sinh chịu rủi ro đáng kể.

3) Xu hướng quản lý quốc tế

Tại EU, carbosulfan không còn được phê duyệt theo khung Reg. (EC) 1107/2009; các văn bản kỹ thuật và cơ sở dữ liệu chính thức nêu rõ tình trạng “not approved”.

Ai bị ảnh hưởng và cần làm gì ngay?

Nhà sản xuất/nhập khẩu

• Lập kế hoạch dừng sản xuất/nhập khẩu đúng hạn 3 tháng; xây dựng quy trình hồi tố nguyên liệu/bao bì.
• Chuẩn bị phương án xử lý hàng tồn theo quy định môi trường (thu hồi, chuyển đổi, tiêu hủy có kiểm soát).

Đại lý phân phối

• Kiểm kê tồn kho theo hoạt chất (không chỉ theo tên thương phẩm).
• Tổ chức bán hết hàng trong thời gian chuyển tiếp; sau mốc này, ngừng hoàn toàn.

Nông hộ/hợp tác xã

• Rà soát kho thuốc: tách riêng các sản phẩm có carbosulfan/benfuracarb.
• Lập lịch thay thế bằng giải pháp Ít Nguy Cơ (xem gợi ý bên dưới); ghi chép để truy xuất khi cần kiểm soát.
• Tuyệt đối không tích trữ để “xài dần”, tránh rủi ro pháp lý sau thời hạn. (Các mốc thời gian lấy từ dự thảo.)

Giải pháp thay thế an toàn & phù hợp xuất khẩu (gợi ý kỹ thuật)

Lựa chọn thay thế cần tuân thủ nhãn đăng ký tại Việt Nam và yêu cầu MRL của thị trường tiêu thụ.

• Sinh học/vi sinh: Bacillus thuringiensis (Bt), nấm xanh (Metarhizium anisopliae), nấm trắng (Beauveria bassiana), virus NPV cho sâu khoang, sâu keo… (quan sát hiệu lực chậm hơn nhưng thân thiện thiên địch).
• Hoạt chất ít nguy cơ hơn (tùy đối tượng dịch hại & cây trồng): spinosad, emamectin benzoate, lufenuron, indoxacarb, pymetrozine, buprofezin…
• Biện pháp canh tác/IPM: bẫy pheromone, quản lý thời vụ, cắt tỉa thông thoáng, giám sát ngưỡng phòng trừ để giảm số lần phun.

Dự thảo cũng thể hiện định hướng ưu tiên cấp phép thuốc BVTV sinh học/ít nguy cơ.

5 điều “ít người biết” về carbosulfan & benfuracarb

1. Pro-pesticide → carbofuran: cả hai nhanh chóng tạo carbofuran – đây mới là “tác nhân hoạt tính chính” gây ức chế cholinesterase.
2. Chuyển hóa rất nhanh: Benfuracarb có thể cho tỷ lệ carbofuran cao trong 1–2 ngày dưới điều kiện phòng thí nghiệm (đất tối hiếu khí).
3. Trong sau thu hoạch: Quá trình phơi sấy/ánh sáng có thể tiếp tục biến đổi carbosulfan thành carbofuran.
4. Độc ong/thủy sinh: Bộ dữ liệu độc tính cho thấy mức độc cao với ong mật, giáp xác và cá (đặc biệt khi tính cả carbofuran).
5. Tình trạng pháp lý quốc tế: Không còn được EU phê duyệt; tài liệu của Công ước Rotterdam (2025) cũng ghi chú rõ tình trạng không thuộc danh sách hoạt chất được EU chấp thuận.

Checklist 30 ngày cho đại lý

• [ ] Kiểm kê tồn kho theo hoạt chất, lập danh sách lô/NSX/HSD.
• [ ] Lập kế hoạch tiêu thụ trong thời gian chuyển tiếp; sau hạn chấm dứt ngừng bán/ngừng sử dụng.
• [ ] Cập nhật quy trình IPM, thử nghiệm tối thiểu 1–2 biện pháp sinh học thay thế.
• [ ] Huấn luyện người phun thuốc về nhãn mới, PPE, và quy tắc bảo vệ ong (phun ngoài giờ bay, né hoa nở).
• [ ] Soát MRL theo thị trường xuất khẩu của lô hàng.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

1) Khi nào chính thức cấm hoàn toàn?
Ngay khi thông tư chính thức có hiệu lực, mốc thời gian chuyển tiếp bắt đầu chạy (3 tháng cho sản xuất/nhập; 1–2 năm cho buôn bán & sử dụng tùy hoạt chất). Vì hiện là dự thảo, hãy theo dõi bản ban hành để biết ngày hiệu lực cụ thể.

2) Hàng tồn sau thời hạn phải xử lý ra sao?
Phải tuân thủ quy định về thu hồi/tiêu hủy chất thải nguy hại. Khuyến nghị làm việc với nhà sản xuất/đơn vị xử lý được cấp phép để tránh vi phạm môi trường.

3) Vì sao nói rủi ro với ong lại cao?
Do cơ chế ức chế cholinesterase và vì carbofuran (chất chuyển hóa chính) có độc tính rất cao với ong và sinh vật thủy sinh.